„Krista Đorđević je bila jedina jugoslovenska partizanka koja je bila Gospođa“, zapisao je o njoj Dobrica Ćosić, koji ju je upoznao u ratu i u čijem životu će odigrati važnu ulogu. Jedna je od važnih kulturnih ličnosti prve Jugoslavije, čija je verovatno najveća zaostavština Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ u Beogradu,
-U ratu mi je bila ilegalska i partizanska saradnica; u miru pomajka; a svagda Gospođa, piše Ćosić. -Krista Đorđević je bila jedina jugoslovenska partizanka koja je bila Gospođa; jedini predratni simpatizer i saradnik Komunističke partije, poreklom iz buržoaskog staleža Zagreba i Beograda, koju komunisti i partizani nisu ideološki i hijerarhijski izjednačili sa sobom i pretvorili u „drugaricu“.
-Krista Đorđević je i stragarskim i drenovskim seljacima, i jastrebačkim partizanima, i Titu, Rankoviću, Čolakoviću i Stamboliću – bila Gospođa.
U toj tituli sadržalo se njeno ime i prezime, poreklo, zanimanje, položaj u Kraljevini i Republici, mesto boravka, javni ugled i značaj
-Od narodske partizanije i seljačije, koja je s novom vlašću prezirala i stihijno rušila sve što je staro, gospodsko, buržoasko, sve što je hijerarhijski postavljeno u prošlom poretku, zaobišlo je jednu buržujku. Svojom ličnošću, kulturom, ponašanjem, Krista Đorđević je odbranila građansku i duhovnu kategoriju – Gospođa.
-Ta sitna, mršava, vitka, crnpurasta žena, uskog lica i tamnih očiju, uvek s punđom, rođena je 1892. godine u Zagrebu. Mati joj je umrla kad je imala tri godine. Otac joj je bio znameniti srpski političar i bankar Svetislav Šumanović, Srbin iz Šida, stric velikog slikara Save Šumanovića. Po završetku Prvog svetskog rata udala se za Đuricu Đorđevića, profesora Medicinskog fakulteta, Srbina iz Hrvatske, koji se po ujedinjenju 1918. doselio u Beograd.
(Foto: printscreen) Krista Đorđević (desno) 1905. u Zagrebu
Bogatstvom, obrazovanjem i kulturom, znanjem nekoliko svetskih jezika, izgledom i ponašanjem, javnim delanjem, poznavanjem Evrope i osobito likovne kulture, bila je istaknuta ličnost građanskog Beograda. Mecena darovitih umetnika i dobrotvorka siromašnih studenata, neko vreme bila je i dvorska dama kraljice Marije. Studentski pokret Beograda, posebno Društvo medicinara, kojim su rukovodili komunisti, pomagala je najpre posredstvom svog muža, omiljenog profesora, a nastavila je da pomaže studentima i posle Đuričine smrti, 1936. godine.
Dobročinstvom prema siromašnim i naprednim studentima medicine, postala im je toliko bliska da je i njihove revolucionarne, komunističke ideje prihvatila kao svoje moralno opredeljenje i vid roditeljskog pristajanja uz mlade ljude, zanete idealima socijalne pravde i otporom fašizmu, koji se agresivno najavljivao u drugoj polovini tridesetih godina, osobito s građanskim ratom u Španiji.
Saradnja sa revolucionarnim studentskim pokretom i njegovim vođama, najviše s Lolom Ribarom, privešće je saradnji s vođstvom Komunističke partije Jugoslavije – Sretenom Žujovićem, Rodoljubom Čolakovićem i Josipom Brozom Titom, koji će njenu gospodsku kuću u Strahinjića Bana pretvoriti u svoje ilegalsko svratište i sklonište za zlato namenjeno finansiranju aktivnosti Komunističke partije, a nju, zaštićenu poreklom i ugledom, učiniti i kurirom Centralnog komiteta partije između Beograda i Pariza.
Foto: printscreen
Krista Đorđević (u sredini) na uziđivanju povelje u Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić” u Beogradu 1927. godine (foto:Youtube printscreen)
Pre saradnje sa studentskim i komunističkim pokretom, od doseljenja u Beograd, Krista i Đurica Đorđević bili su istaknute mecene mladih i darovitih slikara, vajara, pesnika, među kojima su i neka od najznačajnijih imena naše likovne kulture, kao što je Sreten Stojanović. Krista Đorđević je aktivno sudelovala u izgradnji umetničkog paviljona „Cvijeta Zuzorić“ na Kalemegdanu i delovanju tog Društva kao centralne umetničke ustanove u Beogradu.
Njena lepa, gospodska kuća-muzej u Strahinjića Bana bila je ukrašena reljefom i skulpturama Sretena Stojanovića, Tome Roksandića, Palavičinija, Dolinara i platnima najznačajnijih beogradskih i jugoslovenskih slikara između dva rata. Ta kuća je do temelja srušena u nemačkom bombardovanju Beograda, aprila 1941. godine. Tada je uništeno i njeno celokupno umetničko blago.
-Da ne bi bila uhapšena od strane Specijalne policije, krajem leta 1941. (posle rušenja njene kuće, Gospođa je živela u kući svog prijatelja, vajara Sretena Stojanovića), Gospođa je pobegla iz Beograda u selo Stragare, u dom Svetislava – Tile i Dule Jovanovića, braće njenog prijatelja Dragoslava, studenta medicine i borca u Španskom građanskom ratu, koga je majčinski volela. Životno ugrožena od okupatora, poverovala je da su i Dragoslavljeva braća, koju nikad nije videla, dobri ljudi kakav je i on bio i nije se prevarila kada im je nenajavljena došla u kuću.
-Gospođa će u elegantnoj partizanskoj uniformi, sašivenoj od engleskog vojničkog štofa, u bluzi, suknji i čizmama, stići u oslobođen Beograd, krajem oktobra 1944. godine. Mesec dana kasnije, na Kongresu žena antifašista, Krista Đorđević je izabrana za prvog predsednika Antifašističkog fronta žena Srbije.
Po osnivanju Ujedinjenih nacija u Njujorku, kao predstavnik Jugoslavije, imenovana je za stalnog člana Socijalnog komiteta Ujedinjenih nacija. Tu je dužnost vršila nekoliko godina.
Potom je bila predsednik Crvenog krsta Srbije, a političku karijeru je okončala kao načelnik u Saveznom komitetu za kulturne veze sa inostranstvom, čiji je predsednik bio Marko Ristić.
Učlanili su je i u Komunističku partiju 1950, kada je učlanjen i Ivo Andrić; u Partiju je ušla prevashodno iz patriotskih motiva i solidarnosti sa zemljom u blokadi, ugroženom od sovjetske agresije. Na partijske sastanke u Narodnom muzeju otišla je samo nekoliko puta, ali je partijsku članarinu plaćala redovno, verovatno do smrti.
Javni život završila je kao predsednik Društva prijatelja Narodnog muzeja, kome će testamentom pokloniti slike Save Šumanovića, svog brata od strica, i sve što je imalo umetničku vrednost u njenom skromnom, posle rata obnovljenom domaćinstvu.
-Gospođini prijatelji iz „buržujskog Beograda“, gospođe i gospoda u već pohabanoj, nekada elegantnoj odeći, koji su dolazili kod Gospođe na čaj i biskvite koje je donosila iz Njujorka, mešali su se sa partizanskim drugovima iz rata i novim prijateljima iz Simine 9a, budućim naučnicima, slikarima, piscima. Taj naš stan bio je stecište „starog“ i „novog“ Beograda, u kome je Gospođa za „stari“ Beograd bila otmeni otpadnik, a za „novi“ Beograd značajan i poštovan „saputnik“. U našem domu se o svemu i neistomišljenički razgovaralo, ali uvek sa uvažavanjem i tolerancijom, čemu je Gospođa davala ton…pisao je Ćosić.
Video, (OKO Magazin, Rts):
