Srpska pravoslavna crkva proslaviće danas Svetog Vasilija Ostroškog, svetitelja i čudotvorca, čije se mošti kao velika svetinja čuvaju u manastiru Ostrog u Crnoj Gori, koji je mesto hodočašća za vernike svih religija. Ostroška isposnica je, veruje se, mesto isceljenja i spasenja od bolesti i nedaća.
Osim praznika Svetog Vasilija dani sabora u Ostrogu su Trojičindan, Petrovdan, Ilindan i dan Uspenja Presvete Bogorodice. Tim danima u manastiru Ostrog okuplja se i po deset do dvadeset hiljada pobožnih poklonika koji veruju da će, uz Božiju milost, odatle svojim domovima otići zdravi dušom i telom.
Prema predanju, sveti Vasilije Ostroški rođen je 28. decembra 1610. godine u Hercegovini, u selu Mrkonjci, u Popovom polju. Kršten je pod imenom Stojan, a puno svetovno ime i prezime bilo mu je Stojan Jovanović. Rodivši se u veoma pobožnoj porodici, okrenut postu i molitvi još od najranijih dana, prvu školu hrišćanske vrline izučio je baš u svom domu. Sa najdubljom verom u Boga odlikovao se smirenim duhom i toplinom duše. Čitav njegov život bio je duboko povezan sa verom i saznanjem. U strahu od danka u krvi, roditelji su Stojana već u dvanaestoj godini poslali u manastir Zavalu u kome je tada igumanovao njegov stric, iguman Serafim. Pod vođstvom svog strica mladi Stojan je u blizini knjiga i mudrih ljudi brzo upoznao duh Svetog pisma i osnovnih svetskih nauka. U ovom dobu rodila se njegova želja da se zamonaši.
Boraveći u manastiru Tvrdoš, u trebinjskom kraju, ljubav prema postu i molitvi krunisana je činom zamonašenja prilikom kojeg je dobio ime pod kojim će biti poznat – Vasilije. Ime je odabrao kako bi se u svom duhovnom životu koji ga je očekivao ugledao na život i podvige jerarha Vasilija Velikog. Kratko nakon zamonašenja, Vasilije je stekao đakonski i sveštenički čin.
U manastiru Tvrdoš stekao je zvanje arhimandrita čime su otpočela njegova brojna putovanja prema centrima pravoslavne vere u svetu – polazio je na puteve prem Svetoj Gori, a kasnije i prema Rusiji gde se zadržavao i po nekoliko meseci. U tom periodu radio je na popravljanju opustošenih i oronulih hramova, a neretko je obnavljao mnoge narodne škole.
Tokom velikog hodočasničkog putovanja preko Nikšića, manastira Morača, manastira Đurđevi Stupovi i Peći, crkvenim velikodostojnicima i običnom narodu govorio je o stradanju naroda u Hercegovini i agresivnosti turske propagande. Najveći deo vremena proveo je u manastiru Hilandar nakon čega se vratio u Peć, gde je 1638. godine hirotonisan za mitropolita. Iako je imao nepunih trideset godina, zbog uzvišenosti duha i najsmernijeg života koje jedno duhovno lice može voditi, udostojen je episkopskim činom.
Njegov život bio je u stalnoj opasnosti od Turaka. Bio je progonjen, klevetan i od militantnih rimokatoličkih misionara. Bio je svrgavan sa mitropolitskog prestola u Trebinju od strane lažnog episkopa unijate Savatija 1641. godine. Izlagan je bahatostima plemenskih kneževa.
Kao arhijerej živeo je u manastiru Tvrdoš i odatle je svoje vernike dodatno privoljevao i utvrđivao u pravoslavlju. Kada su Turci razorili Tvrdoš, Vasilije se preselio u manastir Ostrog. Međutim, o tačnom načinu njegovog prelaska u Ostrog svedoče razna predanja. Po jednom od njih, mitropolit Vasilije je jedno vreme proveo u malom selu Pope, potom neko vreme boravio u Milica pećini u Pješivcima, a zatim je prešao u pećinu u Ostroškim Gredama gde je po predanju ranije boravio jedan isposnik – starac Isajija i gde se, po predanju, nalazila mala bogomolja.
Upravo iz pećine mudraca Isajije, Vasilije je upravljao mitropolijom gotovo celih petnaest godina. U tom je periodu oko sebe počeo okupljati i druge monahe. U zaveštanju iz 1666. piše da je mitropolit Vasilije „svojim trudom i imanjem“ samo obnovio, ali ne i osnovao manastir Ostrog, a o delatnosti mitropolita Vasilija za vreme ostroškog službovanja, na osnovu pisane građe, ne zna se mnogo.
U Ostroškoj steni je podigao i ukrasio crkvu Časnog i Životvornog Krsta i naredio da se živopiše. U njegovoj težnji da se Ostroška pećina pretvori u manastir mu niko nije mogao stati na put, te je prilikom podizanja manastirskih celina nosio kamenje, neprestano se molio obavljajući za to vreme sve svoje crkvene dužnosti. Svojim radom i stvaranjem došao je u poziciju da njega i tu crkvenu imovinu štite kako najveći verski tako i svetovni vladari tog vremena.
Sveti Vasilije Ostroški umro je 1671. godine u svojoj ćelij iznad Ostroške isposnice. Prema legendi, u trenutku napuštanja ovog sveta neobična nadzemaljska svetlost ispunila je ćeliju. Telo svetog Vasilija monasi su sahranili ispod crkvice Svetog Vavedenja Majke Božije. Slava ovog pustinjaka u narodu je već bila dovoljno velika da bi Turci odmah po njegovoj smrti pronašli njegove kosti i spalili ih na lomači u nadi da ce satrti duh pravoslavnog življa.
Po predanju, sedam godina nakon njegove smrti, proigumanu Župskog manastira u san je došao upravo vladika Vasilije sa rečima da ga iskopa iz zemlje. Proigumanu nisu verovali. Tek kada je treći put došavši mu u san ostavio vatrene tragove po njegovom čelu, kaluđeri su uzeli motike i lopate te su nakon sedam dana provedenih u isposništvu i molitvi otišli na mesto gde je vladika Vasilije bio zakopan. Njegovo očuvano telo izvađeno je iz zemlje i preneseno u Gornji manastir gde se i danas nalazi, a tokom nemirne istorije svetiteljeve kosti nisu imale mira te su često skrivane i premeštane. Prvi put ispod manastira kraj reke Zete, drugi put u crkvu Presvete Bogorodice pokraj moštiju Svetog Petra Cetinjskog. U proleće iste godine mošti su vraćene u manastir Ostrog, ali su ubrzo opet skrivene na Cetinju.
Godine 1878. velikom svečanošću obeleženo je vraćanje moštiju u Ostrog, a tada je kovčeg nosio crnogorski knjaz Nikola.
Danas njegovo sveto telo u celosti počiva u Ostroškoj isposnici nepodložno zakonu truljenja, a činjenica o nepropadnosti tela ovog velikog svetitelja predstavlja fenomen za sebe koji hrišćani nazivaju čudom. Njegovo telo je nakon rastanka sa dušom postalo riznica Božije blagosti tako što mu je Gospod odredio posebnu misiju svog pomoćnika i iscelitelja svih ljudi koji sa čvrstom verom dolaze i pristupaju mu kao velikom čudotvorcu.
Poštovanje pravoslavnog naroda prema ovom svetitelju ogleda se u podizanju velikog broja hramova i crkava u njegovu čast, a 1935. godine u Beogradu otvorena je bolnica koja nosi njegovo ime.
Ime Svetog Vasilija Ostroškog izaziva toliko poštovanja među vernicima, naročito u Crnoj Gori, da se ne izgovara u sedećem položaju, već se obavezno ustane, uz blagi naklon prekrsti i izgovori čuveno: „Slava mu i Milost“.
