Mesečni iznos penzije svakom korisniku određuje se na osnovu trajanja penzijskog staža koji je navršio, kao i na osnovu podataka o njegovim ostvarenim zaradama i naknadama koje su registrovane u matičnoj evidenciji.
Međutim, nekada mesečni iznos penzije određen na ovaj način bude nizak, u toj meri da bi korisnik koji bi primao takvu penziju bio doveden u težak materijalni položaj.
Iz tog razloga, Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju propisan je najniži iznos penzije, odnosno minimum koji se mora isplaćivati korisniku penzije bez obzira na to koliko staža i kakve zarade je ostvario u svojoj radnoj
karijeri.
Od uvođenja u pravne propise, najniži iznos penzije određivan je na različite načine.
U ranijim propisima garantovani iznos zavisio je od trajanja navršenog staža, te su penzioneri sa dužim stažem imali i viši zagarantovan iznos penzije.
Počev od 1. januara 2002, ova praksa je napuštena pa svi penzioneri imaju pravo na jednak najniži iznos penzije.
Tada je propisano da je najniži iznos penzije jednak 20 odsto prosečne zarade u Republici u prethodnoj godini. Od 1. januara 2006. iznos je uvećan na 25 procenata prosečne zarade u prethodnoj godini. Prema važećem Zakonu, korisnicima iz kategorije osiguranika zaposlenih, samostalnih delatnosti, kao i za profesionalna vojna lica, najniži iznos penzije vanredno je usklađen od 1. januara 2011. godine, prema statističkim podacima koji se odnose na učešće najnižeg iznosa penzije u prosečnoj zaradi bez poreza i doprinosa na teritoriji Republike Srbije. Tako određen iznos se dalje usklađuje u skladu sa Zakonom i sada, na samom kraju 2023. godine iznosi 21.766,26 dinara.
Najniži iznos penzije za korisnike poljoprivrednih penzija bio je utvrđen u visini 20 odsto prosečne zarade iz prethodne godine, a takođe je prema odredbama Zakona vanredno usklađen od 1. januara 2011. godine. Tada je poljoprivrednicima propisana najniža penzija od 9.000 dinara i od tog datuma se dalje usklađuje. U decembru 2023. ona iznosi 17.112,14 dinara.
Naravno, očekuje se da oba iznosa budu uvećana već početkom 2024. godine, prema najavljenom povećanju penzija od 14,8 odsto.
Kao što smo rekli, najniži iznos penzije isplaćuje se onim korisnicima kojima je primenom zakonskih odredbi određena penzija u iznosu koji je niži od ovih, garantovanih iznosa.
Međutim, postoje okolnosti zbog kojih to nekada nije moguće.
Na isplatu najnižeg iznosa penzije može da utiče prebivalište korisnika penzije, kao i to da li je korisnik ostvario pravo na penziju u inostranstvu. Naime, Zakonom o PIO je propisano da se najniži iznos penzije korisniku isplaćuje samo ako zbir penzije koja je određena u Srbiji i penzije koju dobija iz inostranstva nije veći od propisanog najnižeg iznosa. Ukoliko je zbir tih penzija veći, onda se korisniku isplaćuje samo penzija određena prema opštim zakonskim propisima,
na osnovu ostvarenog staža i zarada. U slučaju da je zbir penzija manji od najnižeg iznosa, korisniku će se isplaćivati razlika do najnižeg iznosa penzije, odnosno zbir penzije koju prima iz inostranstva i penzije koju prima u Srbiji iznosiće ukupno onoliko koliki je propisani najniži iznos penzije.
Visina inostrane penzije obračunava se prema važećem deviznom kursu na dan ostvarivanja prava. Kako se pravni propisi u Srbiji i drugim državama razlikuju, dešava se i da penzioner ne ostvari pravo na penziju u Srbiji i u drugoj državi istog dana. Ukoliko je inostrana penzija ostvarena nakon penzije u Srbiji, obračunaće se njena visina u dinarskoj vrednosti na dan priznavanja prava. Zatim se, od tog dana, ponovo odlučuje o najnižem iznosu penzije. Moguće je da se korisniku dodeli razlika do najnižeg iznosa penzije ili da se isplata najnižeg iznosa potpuno obustavi. O činjenici da je pravo na penziju utvrđeno u inostranstvu Fond dobija službeno obaveštenje od inostranog nosioca osiguranja. Ukoliko se o pravu na penziju u inostranstvu prvi put odlučuje, po pravilu će se sačekati na odluku inostranog nosioca osiguranja. Isplata najnižeg iznosa penzije se odlaže kako bi se izbegla eventualna preplata jer inostrana penzija u svakom slučaju utiče na ovo pravo.
Uticaj prebivališta na korišćenje najnižeg iznosa penzije uređen je međunarodnim sporazumima o socijalnom osiguranju koje primenjuje Republika Srbija sa drugim državama.
U slučaju da osoba koja koristi najniži iznos penzije menja mesto prebivališta, odnosno preseli se iz Srbije u inostranstvo, u obavezi je da o toj promeni odmah obavesti Fond. To se čini u cilju dalje isplate penzije u inostranstvu,
a i kako bi se proverilo da li se i dalje može vršiti isplata najnižeg iznosa. U protivnom može da dođe do znatnih preplata i neugodnih situacija za korisnika koji mora preplaćeni iznos da vrati iako mu pripada relativno mali iznos
penzije.
Najčešća preseljenja korisnika su u neku od država nastalih na prostoru bivše SFRJ, a svi sporazumi zaključeni sa tim državama sadrže odredbu da se najniži iznos ne isplaćuje korisniku sa prebivalištem u drugoj državi.
Dakle, ukoliko bi se korisnik prava na najniži iznos penzije preselio iz Srbije, recimo, u Bosnu i Hercegovinu, njemu bi se od dana promene prebivališta obustavila isplata najnižeg iznosa penzije.
Važno je naglasiti da se kao činjenica na osnovu koje se ceni mogućnost isplate najnižeg iznosa uzima prebivalište, a ne to da li se isplata penzije vrši u Srbiji ili u drugoj državi.
Na primer, lice sa prebivalištem u Crnoj Gori može da ovlasti drugo lice da prima penziju u Srbiji, ali to ne znači da će se nastaviti sa isplatom najnižeg iznosa penzije. Jednako postupaju i nosioci osiguranja u tim državama, pa na
primer, građani Srbije ne bi mogli da koriste garantovani iznos penzije iz Hrvatske.
Pored veoma malih penzija, postoje i one koje su pozicionirane na drugom kraju skale.
Osim garantovanog, najnižeg iznosa penzije, Zakon o PIO uređuje i pitanje najvišeg, maksimalnog iznosa penzije koji se može odrediti korisniku. Prema važećim propisima, maksimum je određen tako što pri utvrđivanju visine penzije lični koeficijent može da iznosi najviše 3,8. Uz trajanje penzijskog staža od 45 godina, na koliko zakon ograničava obračun, to znači da penzija trenutno može da iznosi najviše 200.475,27 dinara. Ovaj limit znači da se najviši iznos penzije ograničava istovremeno na dva načina – prema prvom, nijedan penzioner ne može da ima lični koeficijent viši od 3,8 iako je matematički obračunat u višoj vrednosti. Drugo ograničenje odnosi se na ukupan penzijski staž za obračun
visine penzije. On je ograničen na 45 godina, odnosno staž koji prelazi ovo trajanje ne uzima se u obzir za obračun.
Pored navedenih ograničenja, postoji i ograničenje na nivou svake pojedinačne godine prema kome godišnji lični koeficijent ne može da bude viši od petostrukog iznosa prosečne zarade u Republici. O ovom ograničenju se vodi računa
već pri uplati doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, pa se retko dešava da ga je potrebno primeniti i pri obračunu visine penzije.
